सरल गीता (श्रीमद्भागवद्गीताको नेपाली पद्यानुवाद, शृङ्खला-८८)

~स्व. पण्डित जीवनाथ उपाध्याय अधिकारी~

मूढग्राहेणात्मनो यत्पीडया क्रियते तपः।
परस्योत्सादनार्थ वा तत्तामसमुदाहृतम्।।१९।।
दातव्यमिति यद्दानं दीयतेऽनुपकारिणे।
देशे काले च पात्रे च तद्दानं सात्त्विकं स्मृतम्।।२०।।

हठ् राखी मन औ वचन् शरीर यी सब्‌लाई पीडा दिई
अर्काको अपकार गर्न गरिने तप् हो सखे तामसी।
कर्तव्यै बुझी स्वार्थ त्याग गरि जो दान् हुन्छ सत्पात्रमा
त्यो हो सात्त्विक दान हुन्छ अनि जो पर्वादिमा तीर्थमा।।११।।

यत्तु प्रत्युपकारार्थं फलमुद्दिश्य वा पुनः।
दीयते च परिक्लिष्टं तद्दानं राजसं स्मृतम्।।२१।।
अदेशकाले यद्दानमपात्रेभ्यश्च दीयते।
असत्कृतमवज्ञातं तत्तामसमुदाहृतम्।।२२।।

जो चै प्रत्युपकार पाउन कि वा फल्‌को लिई खायस
गाह्रो मानी गरिन्छ दान त्यहि नै मानिन्छ है राजस।
ठाऊँ औ समयै विचार नगरी जुन् दान हेलासँग
अर्पित् हुन्छ कुपात्र व्यक्तिहरूमा त्यो दान हो तामस।।१२।।

ॐ तत्सदिति निर्देशो ब्रह्मणस्त्रिविधः स्मृतः
ब्राह्मणास्तेन वेदाश्च यज्ञाश्च विहिताः पुरा।।२३।।
तस्मादोमित्युदाहृत्य यज्ञदानतपः क्रियाः।
प्रवर्तन्ते विधानोक्ताः सततं ब्रह्मवादिनाम्।।२४।।

ओम् तत् सत् यति तीन् नाम श्रुतिमा प्रख्यात छन् ब्रह्मका
ब्राह्मण्, वेद र यज्ञ सर्जित भए यस्‌बाट सृष्टि हुँदा।
पैले ओम् अनि ब्रह्मवादीहरूका तप् यज्ञ दानादिक
चल्छन् शास्त्रमहाँ भने सरि अनि त्यो हुन्छ ब्रह्मार्पित।।१३।।

तदित्यनभिसंधाय फलं यज्ञतपः क्रियाः।
दानक्रियाश्च विविधाः क्रियन्ते मोक्षकाङ्क्षिभिः।।२५।।
सद्भावे साधुभावे च सदित्येतत्प्रयुज्यते।
प्रशस्ते कर्मणि तथा सच्छब्दः पार्थ युज्यते।।२६।।

मोक्षार्थीहरू सत् भनेर फलको आशा नराखीकन
गर्छन् यज्ञ र दान तप्‌सरि अनेक् सत्कर्म श्रद्धासँग।
सत्‌को हुन्छ प्रयोग साधुपन औ अस्तित्वका अर्थमा
त्यस्तै उत्तम कार्यको पनि छ सत्‌बोधक् सही अर्थमा।।१४।।

यज्ञे तपसि दाने च स्थितिः सदिति चोच्यते।
कर्म चैव तदर्थीयं सदित्येवाभिधीयते।।२७।।
अश्रद्धया हुतं दत्तं तपस्तप्तं कृतं च यत्।
असदित्युच्यते पार्थ न च तत्प्रेय नो इह।।२८।।

सत् यो शब्द छ यज्ञ दान तपमा स्थिर् भावनाबोधक
ईश्वर् सम्झी गरिन्छ जेजति कुरा सत् हुन् सबै ती बुझ।
श्रद्धा-भक्ति नराखी यज्ञ तप औ दानादि जेजे गर
त्यो सब् बन्छ असत् यहाँ न त उहाँ त्यो काममा लाग्दछ।।१५।।

ॐ तत्सदिति श्रीमद्‌भगवद्‌गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे श्रद्धात्रयविभागयोगो नाम सप्तदशोऽध्यायः।।१७।।

(क्रमशः)