सरल गीता (श्रीमद्भागवद्गीताको नेपाली पद्यानुवाद, शृङ्खला-७७)

~स्व. पण्डित जीवनाथ उपाध्याय अधिकारी~

सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते।
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत।।११।।
लोभः प्रवृत्तिरारम्भः कर्मणामशमः स्पृहा।
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ।।१२।।

जैले हुन्छ प्रकाश यस् शरीरका सर्वेन्द्रिय द्वारमा
तैले सम्झनुपर्छ सत्त्व गुणको आधिक्य यस् देहमा।
इच्छा, लोभ, प्रवृत्ति कर्मतिरको आरम्भ औ छट्पट
जैले बढ्छ सखे रजोगुण त्यसै बेला प्रबल् बन्दछ।।६।।

अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च।
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन।।१३।।
यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं यति देहभृत्।
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते।।१४।।

केही जान्न नसक्नु अल्छि  बनिनु, भ्रम् पर्नु औ बिर्सनु
यस्तो हुन्छ स्थिति तमो गुण बढे भन्ने कुरा सम्झिनु।
जस्‌को ढल्दछ देह सत्त्व गुणको उद्रेकका क्षणमहाँ
त्यस्‌ले पाउँछ स्वच्छ ज्ञानी जनका लोक्‌को स्थिति अन्त्यमा।।७।।

रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते।
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते।।१५।।
कर्मणः सुकृतस्याहुः सात्त्विकं निर्मलं फलम्।
रजसस्तु फलं दुःखमज्ञानं तमसः फलम्।।१६।।

मर्दा पार्थ रजोगुणी क्षणमहाँ जन्मन्छ कर्मठ् भई
जन्मन्छन् तममा मरे यदि भने कीटादि योनि लिई।
सात्त्विक् कर्म गरे त मिल्छ उसको फल् ज्ञान, सात्त्विक् सुख
राजस् कर्म छ दुःखदायक र तम अज्ञान फैलाउँछ।।८।।

सत्त्वात्संजायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च।
प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च।।१७।।
ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः।
जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छन्ति तामसाः।।१८।।

ज्ञान्‌को उद्‌गम हुन्छ सत्त्व गुणले, रज् लोभ जन्माउँछ
मोहै हुन्छ, प्रमाद आउँछ, तमो गुण्‌बाट तम् आउँछ।
जान्छन् सत्त्वगुणी उँभो, पृथिवीमै बस्छन् रजोगुण् हुने
तामस् वृत्ति लिई नरक्‌तिर उँधो झर्छन् तमो गुण् हुने।।९।।

नान्यं गुणेभ्यः कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति।
गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति।।१९।।
गुणानेतानतीत्य त्रीन्देही देहसमुद्भवान्।
जन्ममृत्युजरादुःखैर्विमुक्तोऽमृतमस्नुते।।२०।।

जस्‌ले बुझ्दछ कोही छैन गुणका बाहेक कर्ता भनी
गुण्‌देखि पर जो छ त्यो पनि चिने ऊ मिल्छ मैमा अनि।
देहोत्पादक सत्त्व, रज्, तम यी तीन् गुण्‌लाई जो नाघ्दछ
मर्नु जन्मनु, वृद्ध बन्नु रूप दुःख् नाघी अमर् बन्दछ।।१०।।

(क्रमशः)